1. Langilerik gabeko enpresen eraikuntza teorikoan,
ikusi dugunez, badirudi merkatua enpresaburu-inbertitzaileak egiten duen lan
profesionala baizik ez litzake prest egongo balio erantsi gisa onartzeko.
Teknikoki, soldatapekorik gabeko enpresaburu autonomoa litzateke,
kapital-inbertsio oso handia egin behar izan duena.
2. Testuinguru horrek agerian uzten digu
etorkizun hori ez dela bideragarria inbertsio kapitalistaren testuinguruan. Eta
epe oso luzera kapitalaren intentsitateak errentagarritasunean eta inbertsioan
duen eraginaren azalpen kontzeptual argia ere ematen digu.
3. "Lanik ez badago, balio erantsirik ez
dagoela eta, beraz, errentagarritasunik ez dagoela" ondorioztatzera
garamatzan hausnarketa teorikoak ondorio izugarriak ditu merkatu-ekonomiaren
oinarrizko mekanismoen interpretazioan. Ziur asko, merkatuak ez du berez balio
erantsia aitortzen enpresari ekarritako kapitalaren arabera, baizik eta
enpresan egindako lanaren arabera (soldatapekoen lana eta enpresaburuak
egindako zuzendaritza-funtzioa).
4. Egia esan, enpresa-errentagarritasuna
"kapitalaren errentagarritasun" gisa interpretatzeko joera dugun
arren, merkatuak ez du balio erantsi gisa inolako kapital-ekarpenik aitortzen,
lan-ekarpena baizik. "Kapitalaren errentagarritasuntzat" jotzen dugu
etekinaren eta inbertsioaren arteko ratioa, baina hori inbertsiogilearen
interes pertsonalaren logikaren errealitatea da, ez du esan nahi merkatuak
gehiago ordaintzen duenik kapital gehiago behar duten produktu eta
zerbitzuengatik.
5. Horrela, lan-balioaren teoriaren oso antzeko
testuinguru teorikoa aurkituko genuke. Testuinguru horrek merkatu-ekonomia bat
islatuko luke, non aurrerapen tekniko eta teknologikoek, enpresen
kapital-intentsitatea handitzen duten heinean, kapital-inbertsioen
errentagarritasuna murrizten duten. Horrek ohiko intuizioaren kontrakoa dirudi;
izan ere, badirudi aurrerapen teknologikoak enpresa errentagarriagoak eta, beraz,
etekin handiagoak sortuko dituela. Hala ere, praktikan, eta baldintza
konstanteetan, kontrakoa gertatzen da: aurrerapen teknologikoak lanaren
araberako kapital intentsitate handiagoa sortzen du eta, beraz, kapital
errentagarritasun txikiagoa.
6. Analista gehienek onartzen dute
kapital-intentsitate handiagoak enpresa-etekina murrizten duela. Errealitate
horren inplikazio historikoak ulertzerakoan sortzen dira
interpretazio-desberdintasunak. Jakina da errealitate ekonomikoan beste aldagai
asko daudela enpresen etekinak handitzen edo gutxitzen dituztenak, eta,
sarritan, kapitalaren intentsitatearen eragin negatibo horri aurre egiten
diotenak.
7. Orain arte, marxismoaren barruko analista
gutxi batzuek baino ez dute defendatu epe oso luzera, ikuspegi historiko
batetik, kapitalaren intentsitate gero eta handiagoak sortutako
errentagarritasunaren murrizketa ezin izango dela konpentsatu eta, beraz,
merkatu-sistemaren amaieraren aurrean egongo ginatekeela. Edo, hobeto esanda,
merkatu-ekonomiaren logika kapitalistaren amaieraren aurrean.
8. Hala ere, badirudi "langilerik gabeko
lantegien" zerumuga teorikoak adierazten digula, azken finean, kapitalaren
intentsitateak kapitalaren errentagarritasun-tasarekin amaituko duela. K/L
(Kapitala/Lana) erlazioa handitzen den heinean, joera hori indargabetzen duten
faktoreek gero eta gaitasun gutxiago izango dute. "Langilerik gabeko
enpresen" horizontea hurbildu ahala, kapitalak inbertitzeari utziko dio,
ez baita modurik egongo merkatuak gutxieneko errentagarritasuna aitortzeko. Logikak
dioenez, lan-ekarpenik gabe ez dago balio erantsirik.
9. Horrek ez du esan nahi langilerik gabeko
lantegien etorkizuna teorikoki bideragarria ez denik. Baina nekez iritsiko
lirateke horretara inbertsio kapitalistak. Kapitalaren errentagarritasuna maila
jakin batera murriztu ondoren, kapital kooperatiboak ordezkatu beharko luke,
edo, azken finean, kapital publikoak, kapital-intentsitate oso altuko
baldintzetan inbertitzen jarraitu ahal izateko.