1. EKAI Center-en ez gara ekonomia marxistako
adituak, eta oso litekeena da korronte horren ohiko interpretazioak edo
interpretazio sinplifikatuak Marxek eta bere jarraitzaileek benetan
planteatutakoarekin nahastea. Irizpide horretatik abiatuta, gure analisiak
ekonomia marxistarekiko duen ohiko desadostasun bat, hain zuzen ere,
enpresaburuaren lanaren garrantziarena da.
2. Marxismoaren ohiko bertsioek enpresariaren
lana alde batera uzteko – edo gutxiesteko – joera dute, enpresa kapitalistaren
azterketaren barruan. Horrela, marxismoak ondorioztatzen du soldatapeko lana
dela enpresan balioa sortarazten duen bakarra, eta, beraz, enpresaburuak jasotako
edozein etekina, zentzu ekonomikoan, "explotazio" baten emaitza da,
benetan soldatapekoei legozkiekeen baliabideak kentzea.
3. Analisi marxista zuzena da, baieztatzen baitu
kapitalak, berez, ez duela baliorik ekartzen, merkatuan prezio jakin batean
eskuratutako ondasun eta zerbitzuak baizik. Eskuratutako ondasun eta zerbitzu
horiek enpresak merkatuari eskainiko dizkion beste produktu eta zerbitzu
batzuetan eraldatzea baino ez da enpresak sortutako balioa. Hori da merkatuak
aitortzen duen balio erantsia ondasunak eta zerbitzuak prezio jakin batean erosterakoan.
4. Hala ere, balio erantsi hori ez dagokio
enpresaburuak erositako soldatapeko lanari bakarrik, baita enpresaburuak berak
egindako lanari ere. Autonomoen kasuan, enpresaburuaren lana enpresaren balio
erantsi osoa izan daiteke. Langileak kontratatu ahala, logikoa denez, murriztu
egiten da enpresaburuaren lanak ekartzen duen balio erantsiaren proportzioa.
5. Horrek ez du esan nahi enpresaburuak jasotako
etekina beti "bidezkoa" denik, bere lan-ekarpenari dagokiolako edo.
Enpresaria ez da soilik lan-emailea, enpresaren "jabea" ere bada. Soldatapeko
lana nola ordaindu erabakitzeko posizio juridikoan jartzen du horrek eta,
horrela, zer etekin jaso erabakitzeko.
6. Ildo horretan, kapitalismoan ohikoa den
egiturazko kontraesana da botere juridikoa lan-ekarpenean ez oinarritzea da
kapitalismoan ohikoa den egiturazko kontraesana. Alderantziz,
kapital-ekarpenean oinarritzen da botere juridiko hori, merkatuak kapital-ekarpenari
inolako balio erantsirik aitortzen ez dion bitartean.
7. Horrela, enpresaburuaren lanak balio
erantsian duen garrantzia handitu egiten da langileen kopurua eta kudeaketaren
konplexutasuna handitu ahala, eta, aldiz, bere zenbatekoaren arabera ordaintzea
espero du emandako kapitalak.
8. Kapitalismoaren hasierako dinamikan, elkarren
eskutik joan ohi dira bi faktore horiek. Enpresak hazi egiten dira, bai
kapitalari dagokionez, bai kudeaketaren konplexutasunari eta langile-kopuruari
dagokienez. Aldi batez, irabaziak kapitalari egozteko logika kapitalista
mantentzen da.
9. Logika hori, ordea, bi bidetatik apurtzeko
joera dago:
A. Enpresaburuaren lanaren garrantzia
handiagoa delako enpresak handitu ahala, baina ez proportzionalki. 100.000
langileko enpresa baten jabearen kudeaketa ez da 100 langileko enpresa baten
jabearena baino mila aldiz konplexuagoa.
B. Kapitalaren intentsitatea epe luzera
handitzeko joeraren ondorioz, kapitalaren araberako balio erantsiaren proportzioa
murriztu egiten delako. Eta horrek soldatapeko langileek sortutako balioari eta
enpresaburuaren lan kualifikatuak sortutakoari eragiten die.
10. Horrela, epe oso luzera, badirudi lanaren
gaineko kapitalaren intentsitate gero eta handiagoak gero eta zailago egiten duela
kontraesan horri eustea. Kapitala inbertitzeko pizgarri finantzario hutsa
murrizten da, eta, horrekin batera, enpresaburuak bere lan-ekarpenari
legokiokeena baino ordainsari handiagoa jasotzea justifikatzen bide zuen tresna
murrizten da ere.
11. "Langilerik gabeko" enpresa baten
zerumuga teorikoan, baina gutxienez administrazio- edo ordezkaritza-eginkizunak
betetzen dituen enpresaburu batekin, merkatuak enpresaburuaren lan
kualifikatuaren ekarpen horrek sortutako balio erantsia soilik aintzatesteko
joera izango luke. Beraz, balio erantsi nahikoa sortuko litzateke, aktiboen
balio-galera amortizatu ondoren, enpresaburuari langile autonomo kualifikatu
gisa ordaintzeko. Logikoa denez, inbertitzaile kapitalista bat ere ez litzateke
prest egongo etekinik sortzen ez duen proiektu batean inbertitzeko, eta, beraz,
enpresaburu horrek nekez lortuko luke bere kabuz halako enpresa batean
"jabe" edo titular izatea, nahitaez inbertsio publiko edo
kooperatiboren batean oinarritu beharko baita.