1. Dagoeneko azaldu dugu "langilerik gabeko
enpresen" eredu teorikoaren analisiaren interes kontzeptuala,
automatizazio- eta errobotizazio-eredu intentsiboen etorkizun hipotetiko gisa,
eta automatizazio-prozesu horiek une honetan edo etorkizunean -epe ertain eta
luzean- enpresaren kapitala eta lanaren kokapenean duten eragina
identifikatzeko.
2. Langilerik gabeko fabrikak soldatapeko
langilerik gabeko eta kapital-intentsitate handieneko eredu teorikora
garamatza. Enpresa horiek sortutako balio erantsia zero ingurukoa izango
litzateke, eta – hipotesi arrazoizkoenean – kapital-inbertitzaileak berak
egindako lana izango litzateke balio erantsi hori, hau da, inbertsioen analisia
eta enpresaren jardueraren gainbegiratzea (baina ez langileen ikuskapena).
3. Hala ere, badakigu kapital ekarpenak ez duela
balio erantsirik sortzen, baina helmuga batetik bestera eskualdatzen du.
Merkatuak produktu eta zerbitzuen prezioetan aitortu dezake enpresa edo sektore
jakin batean egindako balio-ekarpen hori, kapitalaren jatorrizko helmugatik edo
enpresatik kenduta.
Horri esker, beste urrats bat eman dezakegu
"langilerik gabeko lantegiek" sortutako egiturazko testuinguruaren
zehaztapenean.
4. Alde batetik, lantegi horiek balio erantsia
ez sortzearen kontzeptua aplikagarria izango litzateke soil-soilik ulertzen
badugu soldatapeko langilerik gabeko fabrikak ez ezik, "lanik gabeko
fabrikak" ere izango liratekeela, zeinetan
enpresaburuaren/inbertitzailearen inbertsioak aztertzeko eta gainbegiratzeko
funtzioak ere nolabait automatizatuta egongo liratekeen eta ez luketen inolako
ahaleginik edo giza jarduerarik beharko. Baina badirudi hori enpresen egungo
automatizazio- eta errobotizazio- prozesuak areagotze hutsetik harago doala.
Horrela, soldatapeko langilerik gabeko enpresa baten etorkizuna onargarria
izango litzateke eredu teoriko horretan, baina inbertitzaile kapitalistak aipatu
dugun gutxieneko lan-ekarpena eginda.
5. Baldintza teoriko horietan, zero inguruko
balio erantsia duten enpresak aurkituko genituzke, inbertitzaile kapitalistaren
gutxieneko lan-ekarpen horren neurrikoa.
6. Hala ere, horrek ez du esan nahi inbertsio
kapitalistaren logika berehala desagertuko denik. Enpresa horiek eskaintzen
dituzten produktu eta zerbitzuen prezioan, enpresariaren lana ez ezik, nahiz
eta merkatutako sortutako baliorik ez onartu, bai onar dezakeela "ekarritako"
balioa, kapitalaren inbertsioaren bidez beste helmuga batzuetatik eskualdatuta.
7. Hasiera batean, soldatapeko langileak erabat
alde batera utzita erabat automatizatzen den lehen enpresak errentagarritasun
diferentziala lor lezake, eta merkatuak sektore osoko lan-ekarpenaren ohiko
beharren arabera aitortuko luke errentagarritasun hori. Ondasunak edo
zerbitzuak automatizazioaren ondorioz beren lehiakideek baino kostu txikiagoan
ekoiztean, "langilerik gabeko" lehen enpresak logika
"kapitalista" izateaz gain, errentagarritasun diferentzial erantsia
lor lezake.
8. Bigarren fasean, lehiakideek, merkatuak
presionatuta, kostuak murriztuko lituzkete erabateko automatizazio horretarantz
hurbilduz. Hori egiteko aukera emango liekeen inbertsioa errentagarri bihur
liteke merkatuan, ez enpresa horiek sortutako balio erantsiaren arabera, zeina
ia zero izango bailitzateke sektore osorako, baizik eta kapital-ekarpen horiek enpresa
haietara eramandako balioan oinarrituta.
9. Horrek esan nahi du, eredu teoriko honetan,
inbertsio kapitalistaren logikari eutsi ahal izango litzaiokeela
"langilerik gabeko enpresen" eredua sektore bakar batean mantentzen
den bitartean. Sektore horretako enpresetan ez litzateke ia balio erantsirik
sortuko, baina merkatuak kapital-inbertsioengatik lekualdatutako balio
erantsiaren ekarpena ordain lezake.
10. Hala
ere, inbertsio horien logika "kapitalista" desagertu egingo
litzateke, "langilerik gabeko enpresen" eredua ekoizpen-sareko
sektore gehiagotara hedatzen den heinean. Balio erantsia ez sortzeak gero eta
zailagoa egingo luke merkatuak ekonomia osoan balioa sortzea aitortzea.
Inbertitzaile batzuen mozkinak beste batzuen galeren kontura bakarrik lortuko
lirateke.
11. Azken
buruan, "soldatapeko langilerik gabeko enpresen" eredua orokortzean, enpresa
horietan, batez beste, inbertsioen hautaketari eta jardueraren ikuskapenari
dagokienez, inbertitzailearen lan-ekarpena aitortzera joko luke merkatuak, eta,
azken batean, langile autonomo kualifikatu gisa ordaintzera. Egoera teoriko
hori, itxuraz, bateraezina litzateke inbertsio kapitalistaren ereduarekin.
Eredu teoriko horretara hurbiltzen gaituzten inbertsioak, aurreikuspenen
arabera, gero eta gutxiago izango lirateke inbertsio kapitalistak eta gero eta
gehiago kooperatiba-inbertsioak eta, azken finean, inbertsio publikoak.