1. Gogora dezagun "soldatapeko langilerik
gabeko enpresen" kasua aztertzen ari garela, ez "lan-ekarpenik gabeko
enpresen" kasua. Gure ustez, soldatapeko langilerik ez izateak ez luke
saihestuko inbertitzailearen/enpresaburuaren ahalegina gutxienez izatea,
inbertsioa hautatu, gauzatu eta administratzeko. Hertsiki, enpresaren
kudeatzaile baten aurrean gaude, lan-emaile gisa, eta kapital-ekarpen
neurrigabeak dituen enpresa batean.
2. Bilakaera teknologikoaren ikuspegitik
teorikoki bideragarria dela suposatuz, kontua da enpresa horiek nola sortu,
garatu eta ugaldu litezkeen sozialki eta ekonomikoki.
3. Jakina, ziurtzat jotzen dugu, era batera edo
bestera, enpresa horiek ekoitzitako eta saldutako produktuak eta zerbitzuak
erosteko gaitasuna duen merkatu bat dagoela. Gure ustez, bilakaera
teknologikoak lan-beharra murrizten duen heinean, herritarren artean banatzen
da lan-karga, lan-denboraren etengabeko murrizketan oinarrituta. Behin
langilerik gabeko lantegien hipotesi teorikoa lortuta, herritarrak beste
enpresa batzuetako langileak edo diru-sarrera bermatuekin lan egitetik
salbuetsita –adibidez, zergen bidez- dauden herritarrak izango lirateke.
4. Lehenengo kontua da nork ekarriko lituzkeen
kapitala eta ahalegina enpresa horiek martxan jartzeko. Gogora dezagun
"langilerik gabeko fabrika" horiek ez luketela ia balio erantsirik
sortuko, nahiz eta beste enpresa edo helmuga batzuetatik ekarritako balioa bai
jaso dezaketen.
5. Balio-eskualdatze horren eragina, hasiera
batean, "errentagarria" izango litzateke, beste enpresa batzuekin
alderatuta produkzio- edo teknologia-aurrerapena dakarren neurrian. Baina ez
litzateke hala izango sektore osora edo ekoizpen-egitura osora hedatzen bada.
Merkatuak interpretatzen badu sektore jakin batean ez dela balio erantsirik
sortzen, ez da egongo balio horrengatik ordaintzeko prest.
6. Horrela, teknologikoki "puntakoak"
diren enpresen eta "jarraitzaileen" arteko aldaketa logikoak ahaztu
gabe, "langilerik gabeko" sektore guztietan zero inguruko balio
erantsi garbira eta errentagarritasunera hurbiltzeko joera saihestezina izango
litzateke.
7. Egungo merkatu-ekonomiaren bilakaeran, ohikoa
da, halaber, puntako enpresek aparteko etekinak lortzea prezioen murrizketetan
zein prestazio- edo kalitate-hobekuntzetan lortzen dituzten aurrerapenetatik. Produktuak
eta zerbitzuak sektorean ohikoa den balio erantsiaren arabera ordaintzen ditu
merkatuak. Eta kostu txikiagoak edo diru-sarrerak sortzeko gaitasun handiagoa
duten enpresek irabazi handiagoak lortzen dituzte. Aldea da langileak ez
dituzten enpresetan sektorearen ohiko balio erantsia zero ingurukoa izango
litzatekeela.
8. Badirudi hori guztia inbertitzaile
kapitalistek lortu ezin duten testuinguruan kokatzen dela. Zero inguruko
errentagarritasunak inbertsiogileak merkatutik aterako lituzke, kapitalaren
intentsitatea maila jakin batera iristen denean eta "langilerik gabeko
enpresen" etorkizun teorikora iritsi baino askoz lehenago. Inbertsioaren
pixkanakako beherakadak jarduera-sektore horiek gero eta kolapso handiagoa edo
inbertsio publikoarekin edo kooperatiboarekin pixkanaka ordezkatzea ekarriko
luke. Jakina, inbertsio kooperatiboa bideraezina izango litzateke soldatapeko
langilerik gabe, baina bai "mikroenpresen" aurreko fase batean,
produktibitate oso handia eta kapital-intentsitate oso handia duten langile
gutxi batzuekin.
9. Kapitalismoaren azken fase teoriko honetan,
pentsa dezakegu kapital publikoa pixkanaka inplikatu behar dela, modu
esklusiboan edo inbertitzaile kapitalista edo kooperatiboekin lankidetza
publiko-pribatuaren bidez.
10. Hala
eta guztiz ere, kasu horietan lankidetza publiko-pribatuaren logika ere
eztabaidagarria da. Inbertsioa partekatze hutsak, arriskuak elkarbanatzen
laguntzen baitu, ez du kapitalaren errentagarritasun-tasa handitzen eta, beraz,
ez lituzke konponduko balio erantsiaren sorrera eskasaren egiturazko arazoak.
Orduan, lankidetza emaitzen transferentzian oinarritu beharko litzateke,
laguntza publikoen bidez inbertsiogile pribatuaren errentagarritasun-tasa
handituz.
11. Gogora
dezagun, dena den, "Langilerik gabeko lantegien" erreferentzia-eredua
eredu teoriko bat besterik ez dela. Horrek adierazten digu, hori bai, lanaren
produktibitatea eta kapitalaren intentsitatea etengabe handitzearen ondorioz
aurreikusten den etorkizun "historikoa".