1. Jugoslaviako
enpresa-autogestioaren ereduak aparteko eragina izan zuen korronte ideologiko
sozialistetan -eta, zalantzarik gabe, kooperatibismoaren eta
gizarte-ekonomiaren eremuan- 90eko hamarkadara arte. Erregimen sozialista
autogestionarioaren desagerpena bereziki gatazkatsua izan zen. Europako
ekialdeko beste herrialde batzuetan bezala, eredu politiko eta
sozioekonomikoaren aldaketarekin amaitu zen, jakina. Baina Jugoslavia bera ere desagertu
egin zen, eredu hori garatu zen estatua. Eta desagertze hori, herrialde guzti hauetako
modurik traumatikoenean gertatu zen, gerra gatazka jarraitu baten bidez, bata
bestearen atzetik Jugoslaviako estatuko antzinako zenbait eskualde suntsitzera
eraman zuena.
2. Logikoa
denez, sistema eraitsi izanak esplikatzen du Jugoslaviako autogestio-ereduaren
prestigio-galera, baina partzialki bakarrik. Izan ere, ikuspegi analitikotik
begiratuta, interes politiko, sozial eta ekonomiko handiko esperientzia
historikoa da.
3. Interes hori
bereziki garrantzitsua da kooperatiben eta gizarte-ekonomiaren esparruan. Egia
da Jugoslaviako enpresa autogestionatuak ez zirela juridikoki Estatuarekiko
independenteak, baina haien autonomia-mailak berezko dinamika sozial eta
ekonomikoak sortu zituen Jugoslavian, bai maila mikroekonomikoan bai
makroekonomikoan, ekonomia "kooperatibizatuan" gerta zitekeenarekin
argi eta garbi lotuta.
4. Antolamenduaren
ikuspegitik, Jugoslavian autogestionatutako enpresen, lan-kooperatiben eta
lan-sozietateen arteko identifikazioa, printzipioz, oso altua da. Langileak
batzar nagusietan biltzen dira eredu horietan guztietan. Eta beren ordezkaritza
"langile-kontseilu" baten esku uzten dute, gure ereduetan "kontseilu
Errektore" edo "administrazio-kontseilu" deitzen dena. Guztietan
dago zuzendari edo kudeatzaile bat eta, normalean, "zuzendaritza-kontseilu"
bat.
5. Alde
nabarmena da, noski, Jugoslaviako sistemako langileen ordezkaritza ez dela
enpresaren titularra. Titulartasun hori erakunde publiko bati dagokio – tokikoa
edo eskualdekoa –, nahiz eta langileen ordezkaritzak gaitasun handia duen enpresen
kudeaketa operatiborako, lanaren auto-antolaketarako, ordainsarien
ezarpenerako, soberakinak esleitzeko, etab.
6. Jugoslaviako
enpresa autogestionatuen autonomia mugatu horretan paralelismoak bilatu nahi
baditugu, agian enpresa-taldeetan integratutako lan-kooperatiben
autonomia-mailarekin aurki ditzakegu. Baita hurbileko finantza-erakundeek
enpresa horiengan duten pisu estrategikoan eta eraginean ere. Funtsezkoa izan da
hori Jugoslaviako ereduaren enpresa-estrategiak ulertzeko, bai eta gure
lan-kooperatiben hainbat urteetako estrategiak ulertzeko ere.
7. Konparazioak
harrigarriak izan daitezke. 70eko hamarkadako erreforman, langileen elkartzearen
oinarrizko boterea maila apalago batera aldatu zen, enpresatik "oinarrizko
lan elkartuzko unitatera". Unitate hauek tailer edo ekoizpen-kate berean
parte hartzen zuten langileak lotzen zituzten. Hedapen zabaleko azken
hamarkadetako kooperatiben erreforma-mugimenduen ("Irizar eredua"
adibidez) oinarri izan ziren printzipioekiko antzekotasunak nabariak dira.
8. Jugoslaviako
sistemaren bilakaeran harrigarriak izan ziren bai 60ko hamarkadako arrakasta,
bai eta 80ko hamarkadako geldialdia ere. Bi aldiak ia bat datoz eredu
sobietarraren bilakaera ekonomikoarekin, nahiz eta bi ereduen hedapena eta
geldialdia – dirudienez – funtsezko arrazoi desberdinen ondorioz gertatu.
9. Jugoslavian
bertan, 80ko hamarkadan, autogestioa, gero eta gehiago, eredu kooperatibora hurbildu
behar zela uste zuten hainbat eragilek. Hala ere, eredu zentralizatuen
ikuspegitik, Jugoslaviako autogestioak porrot egin zuen, hein handi batean,
enpresen gehiegizko autonomiaren ondorioz. Horrek esplikatzen zuen, itxuraz,
inbertsio produktibo eskasa edo enpresen gehiegizko sakabanatzea. Batzuetan,
eskubideen eta erantzukizunen arteko egokitasun eskasa aipatzen zen, eta horrek
soldata-igoeretarako joera handiegia sortzen zuen.
10. Jugoslaviako ereduaren funtsezko arazoetako
bat estatuaren kontrapuntu aski aktiborik ez izatea izan zitekeen. Hori
Jugoslaviako estatuaren ahuleziarekin lotuta zegoen ziurrenik. bertan
autogestioaren printzipioa esparru politikoan ere aplikatu zen, tokiko eta
eskualdeko erakundeei botere handiena emanez. Finantza-ekimen handia duen eta erabaki
estrategikoak hartzeko gaitasuna duen estatu batek zenbait enpresa eta sektore indartu
zitzakeen. Autogestionatutako enpresekin batera, kapital-mikroenpresak indartsu
ziran Jugoslavian, eta, seguruenik, lidergo politiko argia zuen hirugarren
sektore baten kontrapisua funtsezkoa izango zen sistemaren desorekak
konpentsatzeko.
11. Edonola ere,
Jugoslaviako esperientzia autogestionarioak aparteko informazioa ematen digu
autogestionatutako, kooperatibizatutako edo gizarte-ekonomiako ereduen
hedapenak gizartean eta makroekonomian izan dezakeen eraginari buruz.