1. II. Mundu
Gerraz geroztik Jugoslaviako ekonomiak hazkunde handia izan zuen arren,
inbertsio produktiboaren desorekak etengabeak izan ziren, baita gero eta
handiagoak ere. Fenomeno horren azterketa bereziki interesgarria da guretzat,
zuzenean lotuta baitago kooperatibismoak pisu handia izango lukeen eredu ekonomiko
batean egiturazko arazoak edo erronkak izan litezkeenarekin.
2. Inbertsio
produktiboaren eremutik, Jugoslaviako autogestioari egiturazko bi akats
aurpegiratzen zaizkio:
A. Inbertsio
produktibo eskasa, batez ere eredu autogestionarioan sakontzeko neurriak hartu
zirenetik
B. Kapitalean
jarduera intentsiboetako inbertsioaren gehiegizko pisua.
3. Egia esan,
horixe espero zitekeen ekonomia eredu "kooperatibizatu" batetik, EKAI
Center-ek behin eta berriz azpimarratu duen bezala.
4. Orduko testuinguruan
kokatzeko, garrantzitsua da aipatzea Jugoslaviaren kasuan egitura-arazo horiek
ekonomia desestatalizatu eta inbertsio-erabakiak — gero eta gehiago —
enpresetako gerenteen eta langileen kontseiluen esku geratzen diren unetik
aurrera hasi zirela sortzen.
5. Batzuetan,
soldata handiegiak aipatu izan dira inbertsio eskasaren oinarrizko arrazoitzat.
Gehiegizko soldatak izango ziren inbertitzeko baliabide urriak izatearen
arrazoia.
6. Hala ere,
hori ez da, ziur asko, sakoneko kontua, baizik eta langile-kontseiluak balio
erantsia irizpide horien arabera banatzera bultzatu zituzten arrazoiak,
baliabide gehiago lanaren ordainketara eta gutxiago inbertsiora bideratuz.
7. EKAI Center-ek,
lan-kooperatiben kasuan azaldu duen moduan, "inbertitzeko pizgarria"
deitu diogun horretan datza sakoneko arazoa. Logikoa denez, langileek ez dute
ekimen publikoaren garapen ekonomikoarekiko interesik, ez eta inbertsioei
ekiteko orduan inbertitzaile kapitalistaren irabazi-asmorik ere. Horrek,
logikoa denez, inbertsio txikiagoa eragiten du, batez ere inbertsio
estentsibo/hedatzaileen kasuan, aldi berean lanean intentsiboak diren neurrian.
8. Inbertitzaile
publikoak hiru pizgarri mota izan ditzake jarduera horiei ekiteko:
A. Ekonomia-jarduera
sustatzeko interes orokorra
B. Lanpostuak
sortzeko interes orokorra.
C. Beste
jarduera batzuk finantzatzeko baliogarriak diren mozkin erantsiak sortzea.
9. Enpresaburu
kapitalistak pizgarri handia du lanean intentsiboak diren jardueretan
inbertitzeko; jarduera horietan, sortutako balio erantsiak aukera ematen dio
irabaziak sortzeko, sortutako lanpostu-kopuruaren proportzio zuzenean.
10. Hala ere,
enpresaburu kooperatiboak edo autogestionarioak ez du horrelako pizgarririk.
Lanpostuak sortzen dituzten inbertsio hedakorrak, sortutako emaitzak langile
berri horiekin partekatzera behartzen dute, eta, horren ondorioz, desagertu
egiten da inbertitzaile kapitalistak sortutako lanpostu berri bakoitzarekin
lortzen duen irabazi-pizgarri diferentziala.
11. Jugoslaviako
autogestioan inbertitzeko pizgarriaren egiturazko arazo horiek langabezia-tasa
handien sustraian ere badaude. Fenomeno hori ezezaguna zen ekialdeko beste
herrialde batzuetan, eta neurri batean baino ez ziren konpentsatzen
mendebaldeko Europarako emigrazio handiarekin.
12. Hein handi
batean, badirudi Jugoslavian egiturazko arazo horiek luzatzea eta sakontzea
"erradikalismo autogestionarioa" dei genezakeenaren ondorio izan
zitekeela. Funtsean, Estatuaren ekimen-gaitasuna likidatzeko orduan, ekimen hori
– autokudeatutako enpresen ekimenaren osagarri gisa – funtsezkoa izango baitzen
inbertsioa bultzatzeko edo lanpostuak sortzeko. "Erradikalismo
autogestionario" horren atzean funtsezko bi arrazoi egon ziren:
A. Bereziki
autogestioaren lehen hamarkadetan, Jugoslaviako eredu autogestionarioa eta
sobietarra errotik bereizteko borondate politiko argia. Horrek justifikatzen
zuen, neurri handi batean, Gerra Hotzean Jugoslaviaren lerrokatze eza eta
Ekialdeko blokearen aurrean izan zuen erabateko independentzia politikoa.
B. Gero eta
gehiago, Jugoslaviaren zatikatze plurinazionala, funtsezko faktorea izan zena
estatuaren ekimen ekonomikoa pixkanaka desagertzeko, baita eskualdeko ekimen
ekonomikoa ahultzeko ere, autokudeaketa politikoko ereduak aplikatuz. Eredu
horiek egitura politikoetara eraman baitzituzten enpresa-esperientzia
autogestionariotik ateratako oinarrizko irizpideak.
13. Bistan denez,
eredu autogestionarioan edo kooperatiboan inbertitzearen egiturazko arazo
horiek ez dira hain garrantzitsuak, mendebaldeko enpresek inbertsio produktiborako
izan zuten ekimena ahultzen duten heinean. Autogestionatutako enpresek pizgarri
handia dute produktibitatean inbertitzeko eta kapitalaren intentsitatea handitzeko,
eta, zentzu horretan, egungo mendebaldeko ekonomiaren egiturazko arazo
nagusietako bat orekatzen lagunduko lukete. Gogora dezagun Europako enpresak
gero eta gehiago ari direla alde batera uzten inbertsio produktiboa, neurriz
kanpoko eskulan merkearen bidez elikatutako balio erantsi txikiko jardueretan
murgiltzeko. Hain zuzen ere artifizialki handiak diren etekin mota horiek
maximizatzeko helburuarekin sustatutako immigrazio atzerritarra erabilita.